Zet Rwanda onder druk en zet de politieke elite op de Europese sanctielijst!
Door Ruben Elands, redacteur bij De Africast en studeerde Internationale Betrekkingen.
De afgelopen week keek de westerse wereld met enig angst en beven naar gewelddadige protesten bij verschillende ambassades in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Het aanhoudende conflict in de Democratische Republiek Congo was naar de achtergrond verdwenen, maar kwam nu ineens weer erg dichtbij. De protesten waren een reactie op de inname van de Congolese stad Goma door de rebellengroep M23. Dat deze felle uitspattingen van de demonstranten gericht waren tegen Westerse ambassades, kwam mede door de banden die Europese landen hebben met buurland Rwanda. Het is al jaren bekend dat Rwanda de rebellengroep M23 steunt en ook nu stelt de VN-expertgroep dat deze brutale veroveringen mede mogelijk zijn gemaakt door Rwandese militairen en de door Rwanda geleverde wapensystemen. Het is daarom tijd om gehoor te geven aan de Congolese roep om Rwanda hiervoor verantwoordelijk te houden. Nu Rwanda blijft volharden in een gewelddadige koers, moet het land gekort gaan worden op donorhulp en moet de EU leden van de Rwandese politieke elite op de sanctielijst zetten. Niet meer winkelen in Parijs en geen WK wielrennen 2025 in Rwanda. De tijd van pappen en nathouden is geweest. Er zijn ruim zes miljoen Congolezen ontheemd en nu zijn er opnieuw duizenden in doodsangst op de vlucht. Daar is de internationale gemeenschap mede debet aan.
De grondstofrijke Congolese provincies Noord- en Zuid-Kivu worden al decennialang geteisterd door de aanwezigheid van meer dan honderd gewapende rebellengroepen. Daarvan is M23 de meest omvangrijke en ontwrichtende. Dat het geweld juist nu weer fel oplaait zorgt bij ons voor een tijdelijke opleving van interesse, maar we moeten beseffen dat er voor de Congolezen al ruim dertig jaar geen vrede is in het oosten van Congo. De Congolese regering heeft de facto geen macht in deze grondstofrijke provincies. Noord- en Zuid-Kivu worden gedomineerd door verschillende rebellengroepen en voor hen zijn deze grondstoffen een belangrijke bron van inkomsten. Zolang zij toegang houden tot de grondstoffen, blijven de middelen om door te vechten bestaan, zeker wanneer zij ook nog regeringssteun krijgen. Zo is M23 niets meer dan een verlengde arm van de Rwandese regering.
Ook met steun van de strijdgroep FDLR heeft het nationale Congolese leger niet de middelen om M23 terug te dringen, mede vanwege de enorme afstanden en bijkomende logistieke problemen.
Ook de internationale gemeenschap krijgt weinig voor elkaar. In 2010 ging er een VN vredesmissie (MONUSCO) van start om M23 aan te grijpen en vrede af te dwingen. Deze missie loopt nog steeds, maar heeft nog altijd bij lange na niet het gewenste resultaat. Rond de Congolese presidentsverkiezingen van eind 2023 liepen de spanningen tussen Congo en Rwanda nog hoger op. De Congolese president Tshisekedi wond er geen doekjes om: “Wij zullen marcheren naar Kigali [hoofdstad Rwanda]!" Zeg Kagame [president Rwanda] dat de dagen van spelletjes spelen met Congolese leiders geteld zijn.” Een openlijke oorlog tussen de twee landen werd in maart 2024 ternauwernood voorkomen.De dreigende escalatie in de regio weerhield de EU er niet van om in 2024 een memorandum van overeenstemming over ‘duurzame kritische grondstoffen’ te sluiten met Rwanda. Kamerleden Mpanzu Bamenga (D66) en Derk Boswijk (CDA) stelden hier terecht kritische vragen over. Het was namelijk al breeduit bekend wat de rol van Rwanda in het conflict was en hoe dit land met geweld de hand legt op Congolese grondstoffen. Met dit soort overeenkomsten draagt de EU, namens ons, bij aan het voortduren van dit conflict. Het zekerstellen van grondstoffen voor onze mobiele telefoontjes, wasmachines en zonnepanelen mag blijkbaar wel wat mensenlevens kosten.
Het is een plicht om bij te dragen aan het oplossen van een decennialang conflict dat inmiddels meer dan vijf miljoen doden telt. Dat is een morele plicht vanuit humanitair oogpunt, maar leidt bovendien tot een situatie waarin de dominee gewoon de koopman de hand kan schudden. Wij gaan Congo de komende decennia meer nodig hebben dan ooit. Congo bezit alleen al 63% van de mondiale voorraad aan kobalt. Deze grondstoffen zijn essentieel voor de groene transitie en voor hoogwaardige technologische goederen. Nu al gaat de meeste grondstoffenexport van Congo naar China. Voor Europa is het daarom essentieel om de betrekkingen met Congo zo snel mogelijk te verbeteren. Een concreet actiepunt zou het sanctioneren van de Rwandese politieke elite vanwege de steun aan M23 kunnen zijn.
Gelukkig lijkt het tij te keren. Medio 2024 werd het Congolese sanctiepakket van de EU herzien en aangevuld. Dit was nodig, want op het oog leek de EU tot dan toe vaker gemunt te hebben op Congolezen dan op Rwandezen. Als je de sanctielijst van de EU naast die van de VN legt, wordt zichtbaar dat de groep die alleen door de EU is gesanctioneerd voor 75% bestaat uit Congolezen en slechts 6% uit Rwandezen. Welke reden hier ook voor is, er gaat een signaal van vooringenomenheid vanuit. Ook lijkt de EU zich met name te focussen op individuen, terwijl de VS ook kijkt naar bedrijven die zich bezighouden met de illegale handel in grondstoffen. Wellicht is het mogelijk om ook deze aanpak in het Europese sanctiebeleid te incorporeren. Met de vernieuwing van het sanctiepakket heeft de EU een welkome stap gezet, maar het moet nog daadkrachtiger. In totaal werden er negen individuen aan de sanctielijst toegevoegd, van wie er vijf actief zijn voor rebellengroep M23. Hierbij zat ook een brigadegeneraal. De meeste indruk maakte echter het sanctioneren van een kolonel van het Rwandese nationale leger. Hiermee erkent de EU expliciet de rol van Rwanda in het aanhoudende geweld in Oost-Congo. Nu de EU die Rubicon is overgestoken, mag de druk verder omhoog, bijvoorbeeld op leden van de Rwandese elite die vrede in de regio actief tegenwerken.
De rebellengroep M23 staat al sinds 2012 op de EU-sanctielijst. Ook geldt er een wapenembargo voor alle niet-statelijke actoren in het gebied. Toch laten verschillende VN-rapporten zien dat M23 gebruikmaakt van wapensystemen die uitsluitend worden gebruikt door statelijke actoren. Daarom zou de EU een beperkt wapenembargo moeten instellen jegens Rwanda.
Op humanitaire gronden, maar ook gelet op het strategisch en economisch belang van een goede relatie met Congo, zou het buiten schot laten van de Rwandese politieke elite een gemiste kans zijn. Bij dat opvoeren van die druk hoort natuurlijk ook actie in internationaal verband om het WK wielrennen van 2025 van Rwanda naar Zwitserland te verplaatsen. Je moet er toch niet aan denken dat Matthieu van der Poel na het bedwingen van de kasseien van de Côte de Kimihurura al proostend met de Rwandese top op de foto gaat. Ook dat moeten wij niet willen. Het is belangrijk om nu het vertrouwen van de Congolezen stap voor stap terug te winnen en de betrekkingen op een duurzame manier verder te ontwikkelen. In het verleden heeft internationale druk op Rwanda effect gesorteerd, dus wat weerhoudt ons en de EU?